In ons land is kerstmis een traditie waar we met z’n allen naar uitkijken: lekker eten, cadeautjes uitpakken, de kerstboom versieren en misschien wel het ontvangen van een bijzonder kerstpakket. Maar waar komen al deze tradities vandaan? Waarom vieren we kerst op 25 december, en waarom hangen we lichtjes op en geven we elkaar cadeaus? Deze vragen lijken vanzelfsprekend, maar als we wat verder teruggaan in de tijd, ontdekken we dat veel van onze kerstgewoonten diepgeworteld zijn in veel oudere tradities en rituelen. In deze blog gaan we terug naar het oude Rome en Germaanse gebieden om te zien hoe de feestdagen daar vroeger werden gevierd en hoe dat mogelijk ons huidige kerstfeest heeft beïnvloed.
Wat was het Romeinse Saturnalia tov?
Het Romeinse feest Saturnalia werd gevierd ter ere van Saturnus, de god van de landbouw en overvloed. Dit feest vond plaats rond 17 december en duurde meerdere dagen, vaak tot aan de zonnewende. De Romeinen vierden Saturnalia door hun gewone leven even te laten voor wat het was: er waren grote feesten, mensen droegen kleurrijke kleding, en er werden cadeaus uitgewisseld. Tijdens Saturnalia werden de rollen vaak omgedraaid – slaven kregen een vrije dag en konden zelfs voor één dag de ‘rol’ van hun meester aannemen.
Wat bijzonder is aan Saturnalia is dat het draaide om vreugde en het doorbreken van de dagelijkse sleur. Mensen aten, dronken, en genoten volop. Wat lijkt op het gevoel dat wij tegenwoordig associëren met kerst. De traditie van cadeaus geven aan elkaar kan dus al bij de Romeinen zijn begonnen. Net als bij ons was het tijdens Saturnalia gebruikelijk om samen te komen met familie en vrienden.
De Germaanse winterzonnewende, Yule
In het noorden van Europa, bij de Germanen, hier dus. Werd rond dezelfde tijd een ander belangrijk feest gevierd, namelijk Yule of de winterzonnewende. De zonnewende markeerde de langste nacht van het jaar, waarna de dagen weer langer zouden worden. Dit was voor de Germanen een reden om hoop te vieren, omdat het langer worden van de dagen betekende dat het licht en de lente weer dichterbij kwamen.
Yule had net als Saturnalia feesten en rituelen. Men maakte vreugdevuren, versierde huizen met groenblijvende takken. Ook werden soms bomen versierd – een voorloper van onze kerstboomtraditie. De Germanen geloofden dat groenblijvende takken de krachten van de natuur en het licht symboliseerden, wat hoop bracht voor een vruchtbaar jaar. Dit idee van het vieren van de terugkeer van het licht zie je ook terug in onze kerstlichtjes, die het donker van de winter oplichten en gezelligheid brengen.
De invloed van heidense tradities op Kerstmis
De vroege christenen merkten al snel dat de bestaande winterfeesten, zoals Saturnalia en Yule, diepgeworteld waren in het dagelijks leven van de mensen. Toen het christendom zich verspreidde, wilden de christelijke leiders ervoor zorgen dat het nieuwe geloof aansloot bij bestaande gewoontes. Een van de manieren waarop zij dit deden, was door het vieren van de geboorte van Jezus rond dezelfde tijd als Saturnalia en Yule. Hoewel de exacte geboortedatum van Jezus niet bekend is, werd 25 december uiteindelijk de officiële datum voor Kerstmis, waarschijnlijk omdat het samenviel met deze populaire feesten.
Veel van de heidense tradities werden door de jaren heen in de kerstviering opgenomen. Denk bijvoorbeeld aan het versieren van een boom – een symbool dat al tijdens Yule belangrijk was – en het geven van cadeaus, zoals bij Saturnalia gebruikelijk was. Dit maakte het voor mensen eenvoudiger om de nieuwe kersttradities te omarmen zonder hun oude gewoontes helemaal te hoeven opgeven.
Het bijzondere kerstpakket, een modern tintje aan oude tradities
In Nederland hebben we tegenwoordig een traditie die ook past bij het idee van geven en vieren: het kerstpakket. Veel bedrijven geven hun medewerkers aan het einde van het jaar een kerstpakket als blijk van waardering. Dit lijkt misschien een modern fenomeen, maar het idee van geschenken geven rond de wintermaanden is eigenlijk heel oud. Net zoals de Romeinen tijdens Saturnalia cadeaus uitwisselden, geven wij elkaar met Kerstmis en het kerstpakket een teken van dankbaarheid en waardering.
Een bijzonder kerstpakket kan een mooi gebaar zijn, net zoals het uitdelen van cadeaus tijdens de Romeinse en Germaanse vieringen dat was. De inhoud van het kerstpakket verschilt per bedrijf, maar vaak zit er iets lekkers in om van te genieten tijdens de feestdagen. Het idee is simpel: met een cadeau laat je zien dat je de inzet van een ander waardeert. Ook in de Romeinse tijd waren de cadeaus vaak eenvoudig. Het ging om het gebaar en de gedachte erachter, iets dat nu nog steeds centraal staat.
Wat kunnen we leren van deze parallellen met kerstmis?
De manier waarop wij Kerstmis vieren, heeft dus veel te maken met oude heidense feesten. We zien dat tradities in de loop van de tijd veranderen, maar dat de kern vaak hetzelfde blijft: gezelligheid, licht in de donkere dagen, samenzijn, en het uitwisselen van geschenken. Het is bijzonder om te bedenken dat mensen duizenden jaren geleden al op dezelfde manier de winter doorkwamen als wij nu.
Door te kijken naar de geschiedenis van kerst en de invloeden van Saturnalia en Yule. Kunnen we ontdekken dat de menselijke behoefte aan verbondenheid, warmte, en vreugde tijdloos is. Ook al vieren we het nu anders, de basis blijft hetzelfde. Dit besef maakt het kerstfeest nog specialer. Ook laat het ons waarderen hoe mensen altijd manieren vinden om met de uitdagingen van de winter om te gaan.
Dus, de volgende keer dat je de kerstboom versiert of een bijzonder kerstpakket ontvangt. Denk dan eens terug aan de Romeinen en Germanen die lang geleden vergelijkbare rituelen hadden. Het geeft een extra betekenis aan het feest. Vooral als je bedenkt dat je deel uitmaakt van een lange traditie van wintervieringen. En of je nu Kerstmis viert om religieuze redenen of gewoon voor de gezelligheid. Het idee van samenzijn, warmte, en vreugde is iets waar iedereen zich in kan vinden.
